Darmowa dostawa od 60,00 zł
2023-02-09

Ostrokrzew paragwajski bez tajemnic – yerba mate okiem botanika

Yerba mate - herbata z liści ostrokrzewu paragwajskiego

Jak zapewne już wiecie, yerba mate to napar przyrządzany na bazie liści i łodyg ostrokrzewu paragwajskiego. Dziś pod lupę bierzemy właśnie tę roślinę – z nami dowiesz się, skąd się wywodzi, jak wygląda i z jakimi roślinami jest blisko spokrewniona. Poznaj ostrokrzew paragwajski!

Spis treści:

  1. Ostrokrzew paragwajski jako składnik energetyzujących naparów
  2. Ostrokrzew paragwajski – pochodzenie
  3. Ostrokrzew paragwajski – jak wygląda?
  4. Od krzaczka do naparu. Czy ostrokrzew paragwajski ma właściwości lecznicze?
  5. Ostrokrzew paragwajski – czy można uprawiać go w domu?

Ostrokrzew paragwajski jako składnik energetyzujących naparów

Setki lat temu Indianie Guarani zamieszkujący tereny Paragwaju, Brazylii, Argentyny i Urugwaju odkryli cudowne drzewko, które rosło w otaczającej ich plemię dżungli. Nie wiedzieli jeszcze, że jest to ostrokrzew paragwajski, ale dobrze poznali jego właściwości. Zauważyli, że żując świeżo zerwane listki, czują się pobudzeni, naładowani energią i mocniej skoncentrowani. Właściwości te okazały się bardzo przydatne podczas wielogodzinnych, wyczerpujących polowań. Roślina stała się tak ważna w ich kulturze, że otoczyli ją niemal religijnym kultem wierząc, że jest to dar od bogów. Przez wiele lat była ich tajemnicą – do czasu przybycia do Ameryki Południowej w XVII wieku najeźdźców zza oceanu, a wraz z nimi misjonarzy z Zakonu Jezuitów, którzy zainteresowali się życiem i kulturą Indian. Szczególną uwagę zakonników przykuła roślina, nazywana przez tubylców „caá mati”. Jezuici nadali roślinie nową nazwę, łączącą w sobie hiszpańskie słówko „hierba”, portugalskie „erva” i łacińskie „herba” (wszystkie oznaczają „ziele”) oraz słówko „mati”, które w języku keczua oznacza „tykwa” (naczynie wykonane z naturalnego owocu tykwy, w którym pije się napar z liści ostrokrzewu). Tak powstała znana nam dzisiaj yerba mate.

Yerba mate – czy to herbata?

Często można spotkać się z określeniami „herbata yerba mate” albo „herbata paragwajska”. Nie są one zupełnie poprawne. Choć herbata i yerba mate mają wiele wspólnego – są naparami na bazie wysuszonych i rozdrobnionych liści, do ich parzenia potrzebna jest gorąca woda, a sam proces przygotowania naparu tworzy swoisty rytuał, zawierają witaminy, minerały i kofeinę, choć w różnym stężeniu – to najważniejszą różnicą jest roślina, z której są wytwarzane. Herbata (łac. Camellia sinensis) i yerba mate (łac. Ilex paraguariensis) to dwie różne rośliny, należące do odmiennych gatunków i na dodatek występujące w zupełnie innych częściach świata. Skąd więc pojawiają się takie określenia jak „herbata paragwajska”? To prawdopodobnie pozostałość po działaniach jezuitów, którzy próbowali rozpropagować yerba mate wśród Europejczyków. Znacznie łatwiej było przedstawić cudowny napar Indian Guarani jako „herbatę” z liści ostrokrzewu paragwajskiego, a nie egzotyczną „yerba mate”.

Ostrokrzew paragwajski – pochodzenie

Wróćmy do tego, czym jest ostrokrzew paragwajski i jak to się stało, że zyskuje coraz większą popularność na całym świecie. Roślinę zaczęto poddawać badaniom już w XIX wieku. Łacińską nazwę, czyli Ilex paraguariensis nadał w 1822 roku francuski botanik Augustin Saint-Hilaire. Choć miłośników yerba mate znajdziemy obecnie niemalże na całym świecie, to obszar występowania ostrokrzewu paragwajskiego jest ściśle określony i ogranicza się wyłącznie do czterech krajów Ameryki Południowej: Brazylii, Paragwaju, Argentyny oraz Urugwaju. Trzy pierwsze uznaje się za światową czołówkę w zakresie produkcji i eksportu yerba mate. W Urugwaju, choć krzewy yerba mate rosną naturalnie, zwykle nie produkuje się suszu z ich liści. Ma to związek ze słabą sytuacją ekonomiczną i gospodarczą kraju. Występowanie ostrokrzewu paragwajskiego na terenie Ameryki Południowej jest ściśle związane z faktem, że do prawidłowego rozwoju roślina ta potrzebuje odpowiednich warunków. Jednym z nich jest wysokość nad poziomem morza, która powinna wahać się w przedziale od 400 do 800 metrów n.p.m. Oprócz tego istotną kwestię stanowi rodzaj gleby. Ostrokrzew paragwajski lubi żyzną glebę, bogatą w sole mineralne, o delikatnie kwaśnym odczynie. Bardzo duże znaczenie ma również temperatura powietrza oraz ekspozycja słoneczna i otoczenie. Jeśli chodzi o temperaturę, optymalny jej poziom to 20-25 stopni Celsjusza. Yerba mate najczęściej spotkać można w otoczeniu wysokich drzew, które zapewniają im odpowiednie rozproszenie promieni słonecznych, co jest istotne szczególnie w przypadku młodych okazów ostrokrzewu paragwajskiego.

Ostrokrzew paragwajski najczęściej rośnie w otoczeniu wyższych drzew

Ostrokrzew paragwajski – jak wygląda?

Ostrokrzew paragwajski, z którego produkowana jest yerba mate, to wiecznie zielone drzewo z rodziny ostrokrzewowatych. To bardzo liczna grupa roślin, które najczęściej przyjmują formę drzew lub krzewów. Ich cechą wspólną są pojedyncze, zielone liście oraz mięsiste jagody, najczęściej w kolorze czerwonym. Co ciekawe, ostrokrzew paragwajski jest spokrewniony ze znanym i występującym w Polsce ostrokrzewem kolczastym. Blisko spokrewniony jest także pochodzący z Ekwadoru ostrokrzew Ilex guayusa, nazywany także ostrokrzewem gujańskim lub po prostu guayusą. Na bazie guayusy, tak samo jak z ostrokrzewu paragwajskiego, przyrządza się napar, który ma podobne działanie, ale nieco łagodniejszy, bardziej ziołowy smak.

Ostrokrzew paragwajski może osiągać nawet kilkanaście metrów wysokości, choć zwykle dorosłe okazy rosną do około 8 metrów. Ma gładką, jasną korę i lśniące liście, w odwrotnie jajowatym kształcie, ząbkowane i osiągające nawet kilkanaście centymetrów długości. Okres kwitnienia ostrokrzewu przypada na ostatni kwartał roku i zwykle trwa od października do grudnia. Niewielkie białe lub kremowe kwiaty następnie przemieniają się w okrągłe, czerwone owoce. To jednak liście i łodyżki stanowią najcenniejszą część rośliny – z nich przygotowuje się drogocenne napary cenione na całym świecie, a ekstrakty z ostrokrzewu paragwajskiego znajdują zastosowanie nawet w kosmetyce.

Od krzaczka do naparu. Jakie ostrokrzew paragwajski ma właściwości?

Mate, słynna południowoamerykańska herbata, to nic innego jak napar na bazie listków i gałązek ostrokrzewu paragwajskiego. By cieszyć się jej niezwykłymi właściwościami, nie wystarczy jednak po prostu zerwać świeże listki z drzewa i dodać wody. W realiach komercyjnej uprawy, z każdego krzaka można uzyskać nawet do 40 kilogramów liści. Są zimozielone, a ich zbiorów dokonuje się raz na dwa lub trzy lata. Po takim właśnie czasie osiągają bowiem pełną dojrzałość i wykazują najcenniejsze właściwości. Ostrokrzew paragwajski pozyskuje się ręcznie przez odcinanie niewielkich gałązek wraz z listkami. Zebrany w ten sposób surowiec podlega suszeniu nad specjalnym paleniskiem lub przy użyciu gorącego powietrza. Następnie zostaje dokładnie zmielony i zapakowany do jutowych worków, w których będzie leżakować. W zależności od oczekiwanego smaku naparu, może to potrwać od kilku do kilkunastu miesięcy. Dłużej sezonowany ostrokrzew paragwajski na ogół cechuje się bardziej zrównoważonym charakterem, bez intensywnej goryczki. Po zakończeniu leżakowania wielu producentów decyduje się na powtórne zmielenie całości. Dopiero tak przetworzony surowiec może trafić do paczek i na półki sklepowe, by wreszcie skończyć jako składnik zdrowego i pełnego naturalnej kofeiny naparu!

No właśnie, a co znajduje się w liściach ostrokrzewu paragwajskiego, a zarazem w naparze yerba mate? Najważniejszy składnik „herbaty” z ostrokrzewu paragwajskiego to kofeina, która pobudza, zwiększa koncentrację i niweluje uczucie zmęczenia. Pobudzające działanie yerba mate jest tak silne, że coraz więcej osób traktuje napar jako alternatywę dla kawy. Oprócz tego w yerba mate zawartych jest wiele cennych dla organizmu związków, jak: witaminy, minerały, polifenole i kwas chlorogenowy. Więcej na temat właściwości yerba mate przeczytasz na naszym blogu.

Ostrokrzew paragwajski – czy można uprawiać go w domu?

W ramach zakończenia, odniesiemy się do kwestii, o którą bardzo często nas pytacie: czy można uprawiać ostrokrzew paragwajski w domowych warunkach? Jak wiadomo, Europa położona jest z dala od strefy naturalnego występowania rośliny. Okazuje się jednak, że nic nie stoi na przeszkodzie, by wyhodować ją we własnych czterech kątach! Należy jednak przestrzegać kilku istotnych zasad. Po zakupie nasion konieczne będzie namoczenie ich w letniej wodzie przez jedną dobę. Dopiero wtedy mogą zostać posiane. Ostrokrzew paragwajski wymaga gleby o pH w granicach 5,8-6,8. Nasiona powinny zostać umieszczone w ziemi na głębokości 3-4 milimetrów, a doniczka powinna być ustawiona w dobrze nasłonecznionym i ciepłym miejscu. Optymalna temperatura dla rozwoju rośliny to 23°C-25°C w dzień, zaś w nocy 18°C-20°C. Jeżeli spełnimy wszystkie wspomniane wymogi, nasz doniczkowy ostrokrzew może osiągnąć nawet kilkadziesiąt centymetrów wysokości. Nie liczmy jednak na plony w postaci bogatych w kofeinę listków. Oczywiście możemy przygotować z nich mate. Suszu będzie jednak na tyle mało, że chyba lepiej zostawić krzaczek w spokoju i traktować wyłącznie jako ozdobę. A gdy przyjdzie nam ochota na napar, lepiej po prostu sięgnąć po ulubioną yerbę kupioną w sklepie.


Źródła informacji:

  1. Yerba mate.
  2. A. Gawron-Gzella, J. Chanaj-Kaczmarek, J. Cielecka-Piontek, Yerba Mate – A Long but Current History, Nutrients, 2021.

Autor:
Piotrek (MATE-NERD)

Piotrek to prawdziwy ekspert od yerba mate. Wie dosłownie wszystko na temat ostrokrzewu paragwajskiego – od nasionka po susz, który trafia do jego matero. Analizuje skład, pochodzenie i metody parzenia z pasją, która mogłaby zaimponować nawet samemu Albertowi Einsteinowi. Uwielbia kuchenne eksperymenty z yerbą w roli głównej, które nie zawsze kończą się najlepiej… ale udanymi kombinacjami chętnie dzieli się na blogu.

Polecane

CBSe Energia Guarana 0,5 kg

CBSe Energia Guarana 0,5 kg

27,99 zł brutto/1szt.(55,98 zł / kg brutto)
Taragui Energia 0,5kg

Taragui Energia 0,5kg

29,99 zł brutto/1szt.(59,98 zł / kg brutto)
Verde Mate Green Energia Guarana 0,5kg

Verde Mate Green Energia Guarana 0,5kg

32,99 zł brutto/1szt.(65,98 zł / kg brutto)
Yaguar Energia Guarana 50g

Yaguar Energia Guarana 50g

5,99 zł brutto/1szt.(119,80 zł / kg brutto)
pixel