Bombilla, matero, tereré? Co to znaczy? Słownik pojęć yerba mate

Twój znajomy jest zafascynowany kulturą parzenia i piciem yerba mate, albo po prostu słyszałeś gdzieś lub czytałeś w internecie o coraz bardziej popularnym w Europie napoju z Ameryki Południowej. O uszy obiły ci się takie egzotyczne terminy jak bombilla czy matero. Zastanawiasz się więc, co to jest i do czego to służy? Odpowiemy ci na to pytanie!

Skąd pochodzi yerba mate i terminologia z nią związana?

Yerba mate pochodzi z krajów Ameryki Południowej, których mieszkańcy posługują się językiem hiszpańskim (Argentyna, Paragwaj i Urugwaj), portugalskim (Brazylia) i językiem guarani (Paragwaj), stąd też wiele terminów związanych z kulturą parzenia naparu z ostrokrzewu paragwajskiego pochodzi właśnie z tych języków. Na pierwszy rzut oka te słowa mogą wydawać się dość egzotyczne, trudne do wymówienia i zapamiętania, ale jak się okazuje - jest to bardzo proste!

ABC terminów związanych z yerba mate

Poniżej znajdziesz zbiór kilku wyrażeń i słów, które z pewnością przybliżą ci kulturę związaną z przygotowaniem, parzeniem i piciem yerba mate.

• Alpaka - stop metali, wynaleziony w Chinach, z którego często wykonywana jest bombilla. W Polsce nazywana jest “nowym srebrem”, chociaż wbrew nazwie nie zawiera w sobie srebra - składa się z miedzi, niklu i cynku. Elementy wykonane z alpaki czasem są dodatkowo posrebrzane.
• Bombilla [czyt. bombija] - rurka zakończona filtrem, która służy do picia yerba mate. Jest to obowiązkowe narzędzie każdego yerbowicza. Bombilla jest wyposażona w sitko, czyli filtr, którego zadaniem jest oddzielenie fusów od naparu. Najczęściej wykonana jest z metalu - alpaki, srebra lub stali nierdzewnej, ale spotykane są również bombille bambusowe czy drewniane. W Brazylii bombilla określana jest jako bomba. Jej filtr ma charakterystyczny, płaski kształt, przez co przypomina łyżeczkę. Została zaprojektowana w specjalny sposób, który ułatwia filtrowanie pylastej odmiany yerba mate - chimarrão.

• Caá mati; caá mate - tak Indianie Guarani nazywali znaną nam dzisiaj yerba mate.
• Calabaza - naczynie, w którym parzy się yerbę, wykonane z wydrążonego, zdrewniałego owocu tykwy. Słowem tym określane jest naczynie w krajach Ameryki Południowej. W Polsce zwykle mówi się po prostu tykwa.
• Cebar - znany w krajach Ameryki Południowej rytuał picia yerba mate, zapoczątkowany przez Indian Guarani. Przygotowaną zgodnie z tradycją mate pije się w towarzystwie rodziny lub przyjaciół, przekazując tykwę kolejnym osobom. Cebar przypomina nieco rytuał palenia fajki pokoju. Mistrzem ceremonii jest cebador - “gospodarz”, który jest odpowiedzialny za zalewanie suszu i podawanie naparu dalej.
• Chimarrão [czyt. szimahau (z j. portugalskiego)] - rodzaj yerba mate pochodzącej z Brazylii, która charakteryzuje się drobno zmielonymi, wręcz sproszkowanymi liśćmi i dużą ilością pyłu oraz soczyście zieloną barwą. Jest łagodna w smaku. Chimarrão można zalewać nawet 20-30 razy.
• Cocido - określenie yerba mate zaparzanej w inny sposób niż tradycyjny. Cocido to określenie, które znajdziemy na opakowaniu yerby w formie saszetek, woreczków lub w rozpuszczalnej formie, którą można zaparzyć tak, jak zwykła herbatę - w filiżance lub kubku.
• Compuesta/composto - określenie to można znaleźć często na opakowaniu yerba mate i oznacza, że susz został wzbogacony różnymi dodatkami, np. owocami, ziołami czy aromatami, dzięki którym napar może zyskać dodatkowe drogocenne właściwości. Słowa “compuesta” (z języka hiszpańskiego) i “composto” (z języka portugalskiego) w języku polskim oznaczają: “kompozycja”, “mieszanka”.
• Con bajo contenido de polvo - takie określenie umieszczone na opakowaniu oznacza, że yerba mate zawiera niewielką ilość pyłu.
• Con palo - określenie yerba mate zawierającej dużą ilość gałązek. Sin palo oznacza yerbę bez patyczków, która określana jest również jako despalada.
• Cuia - naczynie do picia yerba mate, najczęściej stosowane w Brazylii, wykonane z górnej części tykwy. Ma charakterystyczny kształt - posiada nóżkę, zaokrąglone, grube ścianki i szerokie wejście u góry. Swoim kształtem przypomina kielich.
• Curado - proces przygotowania naczynia do yerba mate, który wzmacnia je i zapobiega przed przeciekaniem. Różni się w zależności od tego, z jakiego materiału wykonane jest naczynie.
• Endulzada - słodka yerba mate, dosładzana już na etapie produkcji. Do suszu dodawany jest na przykład naturalny słodzik, jakim jest stewia lub anyż. Czasem stosowane są też sztuczne słodziki, jak aspartam.
• Erva Mate [czyt. erwa maci (z j. portugalskiego)] - odpowiednik określenia yerba mate, używanego w Brazylii.
• Guampa - naczynie wykonane tradycyjnie z bawolego rogu lub kopyta, o podłużnym kształcie. Czasem posiada specjalny uchwyt, dzięki któremu można zawiesić ją na szyi. Obecnie można spotkać guampy wykonane również z drewna, ceramiki czy metalu. Guampa służy do picia tereré, czyli yerby podawanej na zimno.
• Mate de leche - yerbowa “bawarka”, czyli yerba mate z mlekiem. Tak przygotowany napój ma oryginalny smak, a do tego jest bardzo sycący.
• Mate de Ruso - yerba mate zalana zimnym sokiem. Ten sposób przyrządzania mate zawdzięcza swoją nazwę imigrantom z Europy Wschodniej, którzy zalewali yerbę zimnym sokiem pomarańczowym zamiast wodą.
• Mate dulce - posłodzona yerba mate.
• Mateina - określenie kofeiny pochodzącej z yerba mate. Odpowiada za właściwości pobudzające, jakie ma napar z ostrokrzewu paragwajskiego.
• Matero - w Polsce jest to ogólne określenie naczynia, w którym pije się yerba mate. W Ameryce Południowej słowem tym określa się osobę pijącą yerbę.

• Palo Santo - z języka hiszpańskiego oznacza to “święte drzewo". Jest to potoczna nazwa dwóch gatunków drzew. Z jednego z nich wykonuje się tradycyjne matero używane do parzenia yerba mate, z drugiego - kadzidełka i olejki eteryczne. Palo Santo ma również zastosowanie w medycynie ludowej. Cenione jest ze względu na wytwarzanie wonnej żywicy.
• Porongo - ogólne określenie dla naczyń wykonanych z górnej części tykwy.
• Saborizada - aromatyzowana yerba mate, wzbogacona smakiem poprzez ekstrakty owocowe, aromaty naturalne lub sztuczne.
• Seleccion especial - długo leżakowana yerba mate, nawet do 24 miesięcy. Wydłużony czas leżakowania wpływa na wzbogacenie smaku yerby.
• Sin humo - określenie yerba mate suszonej bez użycia dymu - w gorącym powietrzu lub nad parą wodną. W suszonej w ten sposób yerbie nie czuć “dymnego” aromatu, a jej smak jest mniej gorzki.
• Suave - yerba mate o łagodnym, delikatnym smaku, przygotowana w odpowiednim procesie obróbki. Łagodniejszy smak yerby przekłada się też na lżejszą moc naparu, a co za tym idzie - mniejsze pobudzenie.
• Tereré - yerba mate w wersji zimnej, zalewana lodowatą wodą lub wodą z lodem. Tak przygotowana yerba jest lżejsza, dzięki czemu można ją zalać więcej razy. Tereré jest szczególnie popularne w Paragwaju i w południowej Brazylii.
• Tostada - określenie stosowane na opakowaniach yerba mate, które oznacza, że dany rodzaj suszu jest palony - charakterystyczny jest dla niego ciemnobrązowy kolor, a smak określany jest jako czekoladowy.
• Yerba mate cerveza - yerba mate zalana piwem.