Yerba mate czy herbata? Oto jest pytanie!
W internecie często można spotkać się z określeniem „herbata yerba mate”. Oba napoje nierzadko są też ze sobą porównywane. Rzeczywiście, yerba mate i herbata mają pewne cechy wspólne – obydwa napoje przygotowuje się poprzez zaparzenie wysuszonych liści, a sama czynność parzenia przypomina pewien rytuał. W dodatku, zarówno herbata, jak i yerba mate, zawierają wiele witamin i minerałów, a przede wszystkim kofeinę, choć w różnym stężeniu. Jakie dokładnie są różnice i podobieństwa między yerba mate i herbatą? Który napój jest lepszy? Sprawdzamy!
Spis treści:
Yerba mate to nie herbata!
Na początek wyjaśnijmy wprost: yerba mate to NIE herbata! Według Słownika Języka Polskiego PWN, słowo „herbata” oznacza „roślinę o lśniących skórzastych liściach, pochodzącą z południowo-wschodniej Azji” oraz „młode liście i pączki tej rośliny, z których sporządza się napar”. Wikipedia z kolei podaje definicję: „herbata – napar przyrządzany z liści i pąków grupy roślin, nazywanych tą samą nazwą, należących do rodzaju kamelia (Camellia). Rośliny te są do siebie podobne, traktowane jako odrębne gatunki lub odmiany jednego gatunku – herbaty chińskiej (Camellia sinensis)”. Jak wiemy, yerba mate to napar, który powstaje z liści ostrokrzewu paragwajskiego. Zgodnie więc z definicją, yerba mate herbatą nie jest. Z drugiej strony, słownik PWN podaje jeszcze jedno znaczenie słowa „herbata” – to po prostu „napar z różnych ziół”. Taka definicja zdecydowanie lepiej opisuje potoczne użycie słowa „herbata”. Zwykle mówimy tak na prawie wszystko, co parzymy i pijemy w ciepłej formie – czy to oryginalną, chińską herbatę, czy też napar z ziół lub suszonych owoców. Taka definicja nieco bardziej zbliża do siebie yerba mate i herbatę.
Podobieństwo widoczne jest też w samej konstrukcji obu wyrazów. Polskie słowo „herbata” to zbitka łacińskiego herba – „zioło” i thea, które jest zlatynizowaną wersją chińskiej nazwy rośliny Camellia sinensis, zapisywanej znakiem 茶, który w zależności od dialektu wymawia się „tê” lub „chá”. Nazwa „yerba mate”, z kolei, prawdopodobnie została wymyślona przez jezuitów, którzy przybyli do Ameryki Południowej w XVII wieku. „Yerba” to połączenie hiszpańskiego hierba, portugalskiego erva i łacińskiego herba, które oznaczają „ziele”. „Mate” z kolei wywodzi się od słowa mati, które w języku keczua oznacza tykwę – naczynie, w którym przyrządza się napar. Odczytując w ten sposób dosłowne znaczenia słów „herbata” i „yerba mate” można zauważyć, że obydwa odnoszą się do „ziela”.
Czy nazywanie yerba mate „herbatą” jest więc poprawne?
Nazywanie yerba mate „herbatą” wzięło się prawdopodobnie – znów – od jezuitów, którzy próbowali rozpropagować indiańskie ziele w Europie. Z pewnością łatwiej było przedstawić Europejczykom nowy produkt, porównując go do czegoś, co już było im znane, a na dodatek bardzo popularne, czyli do herbaty chińskiej. Po jezuitach zostały więc takie określenia jak „herbata paragwajska”, „herbata jezuicka” czy „herbata misyjna”, a z tego łatwo powstało połączenie „herbata yerba mate”. A czy nazywanie yerby „herbatą” jest poprawne? I tak, i nie. Z pewnością, użycie określenia „herbata” w stosunku do yerba mate nie będzie straszliwym błędem i najgorszą zbrodnią językową! Wielu zagorzałych fanów zielonego naparu z Ameryki Południowej mogłoby się jednak oburzyć, bo w gruncie rzeczy yerba mate i herbata nie są tym samym i warto rozdzielać te dwa pojęcia. Najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest więc nazywanie cudownego napoju zza Oceanu Atlantyckiego po prostu „yerba mate” lub „napar z ostrokrzewu paragwajskiego”.
Porównanie: yerba mate i herbata
Wyjaśniliśmy kwestie językowe, pora więc przejść do porównania obu naparów. Jakie są podobieństwa i różnice między yerba mate i herbatą? Co je łączy, a co dzieli?
Pochodzenie
Zasadniczą różnicą, która wyklucza określanie yerba mate „herbatą”, jest pochodzenie obu naparów. Yerba mate powstaje z liści ostrokrzewu paragwajskiego (łac. Ilex paraguariensis), który występuje wyłącznie w Ameryce Południowej, na mocno ograniczonym obszarze obejmującym część Argentyny, Brazylii, Paragwaju i Urugwaju. W czasach prekolumbijskich yerbę odkryli Indianie Guarani, a jej właściwości wykorzystywali podczas polowań i długich wędrówek. Ojczyzną herbaty jest drugi koniec świata – Azja, a pierwszym odkrywcą, według chińskiej legendy, jest mityczny cesarz Shennong. Krzew herbaciany, który w botanicznej nomenklaturze otrzymał nazwę Camellia sinensis, uprawiany jest między zwrotnikami Raka i Koziorożca. Oryginalnie herbata pochodzi z Azji Wschodniej, a konkretniej, prawdopodobnie z Birmy, skąd rozprzestrzeniła się do Chin i indyjskiego Assamu. Obecnie uprawiana jest także w Japonii, Cejlonie, Wietnamie, Turcji oraz krajach afrykańskich, jak Rwanda czy Tanzania.
Skład chemiczny i właściwości
Yerba mate i herbata to dwie odrębne rośliny, które różnią się nie tylko pochodzeniem, ale też zawartością składników odżywczych i mineralnych, a co za tym idzie – właściwościami. Co mają wspólnego? Zawierają kofeinę, moc witamin i mikroskładników oraz cenne dla zdrowia antyoksydanty. Oba napary działają pobudzająco (choć w różnym stopniu), redukują stres oksydacyjny, wspierają pracę układu pokarmowego, dostarczają do organizmu witaminy i minerały, poprawiają metabolizm i, przy odpowiedniej diecie i ćwiczeniach, mogą wspomóc utratę wagi. Różnią się dokładną zawartością każdego ze składników – najważniejsze różnice między yerba mate i herbatą zebraliśmy w poniższej tabeli. Jedno jest pewne – oba napary warto włączyć do swojej codziennej diety!
| Właściwości yerba mate | Właściwości herbaty | |
|---|---|---|
| Roślina, od której pochodzi | ostrokrzew paragwajski (łac. Ilex paraguariensis) | herbata chińska (łac. Camellia sinensis) |
| Zawartość kofeiny | w zależności od metody produkcji i sposobu parzenia około 70-650 mg na 1 litr naparu | w zależności od rodzaju herbaty i sposobu parzenia około 100-590 mg na 1 litr naparu |
| Zawartość antyoksydantów | obfita w przeciwutleniacze, wśród których najważniejszy jest kwas chlorogenowy | obfita w przeciwutleniacze, głównie katechiny (w różnych odmianach herbaty obecne są różne związki) |
| Zawartość witamin i minerałów | zawiera witaminy A, B (B1, B2 i B6), C i E oraz minerały, m.in.: potas, żelazo, magnez, wapń, cynk, fosfor, krzem | zawiera witaminę A, B (B1 i B2), C, E i K oraz minerały, m.in.: wapń, fosfor, żelazo, sód – dokładna zawartość różni się w zależności od odmiany herbaty |
| Działanie | ze względu na wyższą zawartość kofeiny, yerba mate działa pobudzająco, dodaje energii i poprawia koncentrację. Z powodzeniem może stanowić alternatywę kawy | działanie herbaty jest znacznie łagodniejsze. Pobudza, ale nie tak intensywnie jak yerba mate |
Sposób produkcji
Skoro oba napary pochodzą od różnych roślin, to różni się także sposób ich produkcji – choć można dostrzec wiele podobieństw. W dużym skrócie i uproszczeniu proces produkcji yerba mate i herbaty polega na zebraniu świeżych listków i wysuszeniu ich. W przypadku yerba mate kluczowe są dwa etapy: suszenie i leżakowanie, podczas których liście ostrokrzewu nabierają charakteru i mocy. Te etapy różnią się w zależności od kraju pochodzenia. Przykładowo suszona za pomocą ognia i dymu, długo leżakowana yerba z Paragwaju jest zupełnie inna od zielonej, suszonej gorącym powietrzem mate z Brazylii. W odróżnieniu od herbaty, liście ostrokrzewu paragwajskiego podczas obróbki są też poddawane mieleniu – w różnym stopniu, w zależności od kraju i producenta.
W przypadku herbaty proces produkcji zależy od tego, jaki rodzaj herbaty ma ostatecznie powstać. Szacuje się, że istnieje około 1500 różnych odmian herbaty i – uwaga – wszystkie powstają z tej samej rośliny! Najprostszy podział zależny jest właśnie od sposobu obróbki, który ma wpływ na barwę wysuszonych liści i napar, który z nich powstaje. Mamy więc herbatę: czarną, zieloną, pu-erh (potocznie nazywana czerwoną), białą, żółtą i oolong (nazywana też turkusową lub szmaragdową). Każda z nich powstaje w nieco inny sposób. Jedne poddawane są procesowi fermentacji, inne leżakują przez nawet kilkadziesiąt lat, a jeszcze inne poddaje się jak najmniejszej obróbce. Z każdego rodzaju herbaty powstaje napar o zupełnie odmiennych walorach smakowych i aromatycznych.
Sposób parzenia
W sposobie przygotowania yerba mate i herbaty również – w dużym uproszczeniu – można dostrzec pewne podobieństwa. Jak przygotować napar? Wsypujemy susz do naczynka, zalewamy gorącą, ale nie wrzącą wodą, czekamy kilka minut i gotowe. Różnice między yerba mate i herbatą, jeśli chodzi o sposób parzenia, tkwią w szczegółach, a wynikają z odmiennych kultur, z których pochodzą oba napary. Yerbę odkryli Indianie Guarani. Suszyli i rozdrabniali liście ostrokrzewu, umieszczali je w naczynkach wykonanych z wysuszonego owocu tykwy, a następnie zalewali wodą. Picie naparu wprost z tykwy nie było jednak przyjemne – drobne kawałki liści i gałązek wchodziły do ust i drapały w gardło. Indianie wymyślili więc jak filtrować napar. Stworzyli bombillę – rurkę zakończoną drobnym filtrem. Początkowo wykonywali ją z trzciny lub bambusa, zatykając i dziurkując jeden z końców. Do dziś yerba mate sporządza się i pije za pomocą tykwy i bombilli, choć w nieco nowocześniejszym wydaniu. Oczywiście, można pominąć dedykowane akcesoria i użyć zwykłego, ceramicznego kubka oraz zaparzacza. Sposób przygotowania i picia naparu tworzy jednak swoisty rytuał, który ma ogromne znaczenie dla każdego mateisty, a specjalnych akcesoriów używa się po to, by oddać cześć historii i tradycji odkrywców yerba mate – Indian Guarani.
Z herbatą, wydawałoby się, jest znacznie prościej. Jeśli mamy ochotę wypić popołudniową herbatkę, nie zastanawiamy się nad kilkuwieczną historią herbaty, jej pochodzeniem czy tradycją. Po prostu sypiemy susz do kubka lub wrzucamy do niego torebkę, zalewamy wrzątkiem i pijemy gorący napar, gdy trochę naciągnie. Prawda jest taka, że z parzeniem i piciem herbaty związanych jest wiele tradycji, które różnią się od krajów i kultur, z których pochodzą. Jedną z najciekawszych jest japońska ceremonia picia herbaty cha-no-yu, która ma głębszy, społeczno-filozoficzny wymiar. Składa się ze ściśle określonych zasad, które obejmują m.in. miejsce ceremonii, wystrój, ubiór uczestników, narzędzia służące do przygotowania herbaty, gesty czy tematy rozmów. W Indiach przyrządza się bardzo aromatyczny napój masala chai, którego bazą jest mocna, czarna herbata. Dodaje się do niej mleko, przyprawia pikantnymi, korzennymi przyprawami (m.in. kardamon, imbir, cynamon, goździki i pieprz) oraz słodzi cukrem lub melasą. Z Wielkiej Brytanii z kolei znamy słynną tradycję five o’clock, czyli popołudniowe spotkania towarzyskie przy herbacie i przekąskach. Wśród angielskiej szlachty była to okazja nie tylko do zjedzenia smacznego podwieczorku, ale też do odpoczynku, miłego spotkania i poplotkowania z przyjaciółkami. Podczas „tea time” herbatę podawało się w porcelanowej zastawie, nalewając ją z kunsztownie zdobionego imbryka. Do czarnej herbaty dodawało się odrobinę mleka, a spotkaniu przy herbatce towarzyszyły ciasteczka i kanapki.
Smak
Kolejnym i ostatnim czynnikiem rozróżniającym yerba mate od herbaty jest smak. Oba napary pochodzą od dwóch różnych roślin, różni się także sposób ich produkcji, efektem czego są zupełnie odmienne wrażenia smakowe. Herbata prezentuje szerokie spektrum smaków – każda jej odmiana jest nieco inna. Najmocniejsze i najbardziej intensywne są herbaty czarne. Zielone są subtelniejsze, świeższe, bardziej trawiaste i czasem lekko cierpkie. Za najłagodniejsze uchodzą herbaty białe, które powstają z młodych pączków i liści krzewu herbacianego. Choć herbata może być mocna i wyrazista, yerba mate jest zdecydowanie bardziej intensywna w smaku. Mocno ziołowa, gorzka i cierpka, a w zależności od metody produkcji mogą być wyczuwalne w niej wędzone, dymne nuty. To smak, do którego trzeba się przyzwyczaić!
Co jest lepsze: yerba mate czy herbata?
Pora na ostatecznie rozstrzygnięcie: co jest lepsze – herbata czy yerba mate? To dwa napoje o bogatej historii i tradycji. Oba mają swoje zalety i wady. Yerba mate jest bardziej pobudzająca i ma więcej właściwości prozdrowotnych. Herbata natomiast ma bardziej delikatny smak i może być parzona na różne sposoby. Odpowiedź na to pytanie zależy od indywidualnych preferencji. Jeśli trudno Wam zdecydować, co lubicie bardziej lub po prostu szukacie nowych smaków, polecamy oryginalne połączenia yerba mate z herbatą: yerbatę Mary Rose Yunnan Sapphire, w której brazylijska, zielona yerba mate spotyka się z czarną herbatą yunnan, argentyńską Rio Parana Silueta i brazylijską Verde Mate Silueta, czyli dwie yerba mate z zieloną herbatą gunpowder czy inspirowaną smakiem jednej z najpopularniejszych herbat na świecie Yaguar Naranja Earl Grey.
Tak więc, drodzy czytelnicy, przygotujcie swoje materka lub filiżanki, podgrzejcie wodę i odkrywajcie bogate światy yerba mate i herbaty. Niech ta podróż stanie się dla Was smakowitym i aromatycznym śladem na kartach kulinarnej przygody. Zdrowie!
Źródła informacji:
- Wikipedia: Yerba mate, Herbata.
- Słownik Języka Polskiego PWN: Herbata.
- C.I. Heck, E.G. De Mejia, Yerba Mate Tea (Ilex paraguariensis): A Comprehensive Review on Chemistry, Health Implications, and Technological Considerations, Journal of Food Science, 2007.
- C.I. Heck, E.G. De Mejia, Yerba Mate Tea (Ilex paraguariensis): A Comprehensive Review on Chemistry, Health Implications, and Technological Considerations, Journal of Food Science, 2007.
- A. Gawron-Gzella, J. Chanaj-Kaczmarek, J. Cielecka-Piontek, Yerba Mate – A Long but Current History, Nutrients, 2021.
- S.I. Trevisanato, Y.I. Kim, Tea and Health, Nutrition Reviews, 2000.
Autor:
Miłosz (YERBOMISTRZ)
Miłosz to nie tylko znawca tradycji i historii yerba mate, ale też zapalony miłośnik kultury Ameryki Południowej. Jego blogowe wpisy są jak podróż przez czas i przestrzeń – odkrywają wszystkie aspekty picia mate, od indiańskich korzeni po współczesne trendy. Słuchając jego opowieści o yerbie w biurze czujemy się jak uczniowie słuchający swojego mistrza, a każdy jego wpis na blogu jest jak mała lekcja historii z nutką humoru.
