Gdzie rośnie yerba mate i czy można wyhodować ją samodzielnie?
Yerba mate to pobudzający napój odkryty przez Indian Guarani, który obecnie zdobywa coraz większą popularność na całym świecie. Powstaje z liści i gałązek ostrokrzewu paragwajskiego – rośliny, która naturalne występuje wyłącznie na terenie Ameryki Południowej. Jeśli kiedyś zastanawialiście się, gdzie i w jakich warunkach rośnie yerba mate i czy można wyhodować ją samodzielnie, odpowiadamy!
Spis treści:
Gdzie rośnie yerba mate?
Yerba mate produkuje się z ostrokrzewu paragwajskiego, którego botaniczna, łacińska nazwa brzmi Ilex paraguariensis. Roślina ta należy do liczącej ponad 600 gatunków rodziny ostrokrzewowatych, które spotkać można praktycznie na każdym kontynencie. Choć ostrokrzewu paragwajskiego nie znajdziemy w Polsce, innym popularnym gatunkiem, występującym w naszym kraju, jest ostrokrzew kolczasty, który pełni głównie rolę ozdobną, zdobiąc domy i mieszkania zimowo-świąteczną porą. Inne popularne gatunki ostrokrzewu, to na przykład: występująca na terenie Ekwadoru i Peru Ilex guayusa, pochodzące z Ameryki Północnej Ilex cassine i Ilex vomitoria, czy rosnące w Azji Ilex kudingcha i Ilex latifolia. Z każdej z tych roślin przyrządza się napary o różnych, zbliżonych do siebie właściwościach.
Jak wygląda i gdzie rośnie ostrokrzew paragwajski?
Wracając do ostrokrzewu paragwajskiego, z którego powstaje yerba mate – jest to wiecznie zielone drzewo, które naturalnie występuje jedynie w określonych obszarach Ameryki Południowej, na terenie Brazylii, Paragwaju, Argentyny i Urugwaju. Ostrokrzew paragwajski rośnie tam zarówno w stanie dzikim, jak i na plantacjach, które często współistnieją z naturalnymi ekosystemami, co zapewnia im odpowiednie do rozwoju warunki. Maksymalnie może osiągnąć nawet 15 metrów wysokości, choć zwykle jego wysokość nie przekracza 10 metrów. Ostrokrzew paragwajski ma twarde, lśniące i intensywnie zielone liście o delikatnie ząbkowanych krawędziach. Z wierzchu są ciemne, ich spód ma zaś nieco jaśniejszą barwę. Smak i potencjał energetyczny powstającej z jego liści i gałązek yerba mate w dużej mierze zależy od lokalizacji plantacji, z której pochodzi krzew ostrokrzewu. Zwykle przyjmuje się, że wraz ze zwiększoną ekspozycją na słońce wzrasta stężenie kofeiny zawartej w listkach i gałązkach rośliny.
Yerba mate – święta roślina Indian Guarani
Yerba mate doceniana jest przede wszystkim ze względu na pobudzające właściwości. Obecnie traktujemy ostrokrzew paragwajski po prostu jak zwykłą roślinę, na bazie której powstaje napar o działaniu podobnym do kawy czy herbaty. Jednak setki lat temu Indianie Guarani wierzyli, że yerba mate to dar zesłany im przez bogów. Pewnego razu odkryli, że po spożyciu liści z dziko rosnącej rośliny mają więcej energii, wyostrzają się ich zmysły i nie czują głodu. Yerba mate szybko stała się nieodłącznym elementem codziennego życia Indian, a ponieważ byli bardzo religijnym ludem, ich wierzenia i legendy wzbogaciły tradycje związane z przygotowaniem i piciem naparu. Niestety, Indianie Guarani nie potrafili uprawiać rośliny, wykorzystywali więc tylko listki i gałązki zebrane z dziko rosnących drzew i krzewów. Sytuacja zmieniła się, gdy do Ameryki Południowej przybyli konkwistadorzy, a wraz z nimi misjonarze z zakonu jezuitów. Jezuici kierowali tak zwanymi redukcjami, których celem było nie tylko szerzenie chrześcijaństwa wśród Indian, ale też poznanie ich kultury. Siłą rzeczy jezuici poznali yerba mate i zafascynowali się niezwykłą rośliną. Jako pierwsi opisali ostrokrzew paragwajski i postanowili założyć pierwsze plantacje. Okazało się jednak, że uprawa rośliny wcale nie jest taka prosta. Nasiona wyłuskane z owoców nie chciały kiełkować – pokryte są grubą „skorupką”, przez którą zarodek nie może się samodzielnie przebić. Dziko rosnący ostrokrzew paragwajski rozsiewany jest przez ptaki, które po zjedzeniu jego owoców wydalają nasiona – przetrawione i pozbawione osłonki. Dopiero, gdy jezuici dokładnie przeanalizowali ten proces, mogli rozpocząć sadzenie nasion yerba mate i uprawę rośliny na szeroką skalę.
Ostrokrzew paragwajski w Polsce. Czy yerba mate można wyhodować we własnym ogródku?
Wielu miłośników yerba mate zastanawia się, czy można wyhodować ją samodzielnie w domu. Oczywiście, można próbować – taki eksperyment z pewnością okaże się bardzo ciekawy i może przynieść interesujące efekty. Wyhodowanie ostrokrzewu paragwajskiego i uprawa w doniczce lub ogródku w Polsce może być jednak dość trudna, a to dlatego, że rośliny te potrzebują odpowiedniej temperatury i klimatu.
Naturalne warunki uprawy ostrokrzewu paragwajskiego
Yerba mate występuje wyłącznie na terenie czterech krajów Ameryki Południowej. Jest to związane z tym, że do prawidłowego rozwoju roślina potrzebuje ściśle określonych warunków – odpowiednia jakość gleby, wilgotność i temperatura powietrza oraz odpowiedni poziom nasłonecznienia. Co ważne, młode rośliny są bardzo wrażliwe, a co za tym idzie, potrzebują delikatnie rozproszonych promieni słonecznych. Takie warunki zapewniają im wysokie drzewa rosnące w amazońskiej dżungli, stanowiące ochronę przed słońcem. Dla prawidłowego rozwoju ostrokrzewu paragwajskiego bardzo ważne jest pH gleby, które powinno wahać się w przedziale 5,8-6,8. Ponieważ naturalnym terenem występowania tej rośliny są żyzne południowoamerykańskie gleby, otoczone tropikalnymi lasami, nie można zapomnieć o odpowiedniej wilgotności powietrza i temperaturze. Optymalna jest temperatura w zakresie od 20 do 23 stopni Celsjusza i umiarkowana wilgotność. Nie bez znaczenia jest wysokość nad poziomem morza – plantacje znajdują się zwykle na wysokości od 400 do 800 metrów nad poziomem morza. Biorąc pod uwagę te czynniki, łatwo wysnuć wniosek, że uprawa ostrokrzewu paragwajskiego w Polsce byłaby naprawdę skomplikowana. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by spróbować. Jak to zrobić?
Jak wyhodować yerba mate w domu?
Nasiona ostrokrzewu paragwajskiego można zakupić w specjalistycznym sklepie. Niekiedy można spotkać także gotowe sadzonki. Zaczynając przygodę z sadzeniem yerba mate od nasionek, należy najpierw namoczyć je w wodzie przez 24 godziny, a następnie wysiać do ziemi na głębokość około 3-4 milimetrów, pamiętając przy tym o odpowiednim pH gleby. Roślinka potrzebuje cierpliwości – kiełkowanie może trwać nawet kilka miesięcy, ale warto poczekać! Na początku ostrokrzew paragwajski jest wrażliwy na światło, dlatego należy go osłaniać. Na późniejszym etapie rozwoju potrzebuje już sporej ilości naturalnego światła. Potrzebuje także sporej ilości wody – najlepiej podlewać co 3 dni, zwracając uwagę, aby nie „przelać” roślinki. Oczywiście, jeśli uda się wyhodować yerba mate w domu, nie dorówna ona nigdy rozmiarem krzewom, które można spotkać w Ameryce Południowej, a napar z jej liści będzie pozbawiony właściwości typowych dla „pełnowymiarowej” rośliny. Samodzielnie wyhodowana roślinka może jednak pełnić funkcję ciekawej ozdoby w salonie.
Źródła informacji:
- Wikipedia: Yerba mate, Ostrokrzew, Ostrokrzew paragwajski.
- C.I. Heck, E.G. De Mejia, Yerba Mate Tea (Ilex paraguariensis): A Comprehensive Review on Chemistry, Health Implications, and Technological Considerations, Journal of Food Science, 2007.
